Op Pluk de Nacht kun je elke avond een opvallende film zien, maar net zo boeiend is de wijze waarop deze film gemaakt wordt. Daily Pluk ontmaskert de makers.
Van het script via de eerste schetsen in het draaiboek naar de opnames tot de uiteindelijke filmrol, niets blijft onbesproken. Deze keer interviewt Muriel Van Peteghem regisseur Tom Fassaert over zijn ontroerende documentaire Doel leeft.
Doel is een Oost-Vlaams polderdorpje dat klem zit tussen een kerncentrale en de linker Scheldeoever van de Antwerpse haven. Al jaren voelt het de dreiging van de expansiedrift van de haven. Sinds de zestiger jaren pogen politiek en havenbestuur het dorp van de kaart te vegen, maar een klein aantal bewoners weigert te vertrekken. In de documentaire ‘Doel leeft’ van Tom Fassaert (1979) krijgen enkele laatst gebleven Doelenaren een gezicht.
“Achteraf zie ik dat de pastoor’s eigen vergankelijkheid symbool staat voor de vergankelijkheid van het dorpje Doel.”
Haalbare kaart
Iedere Vlaming is bekend met de geschiedenis van Doel. In Nederland wordt in de pers sporadisch aandacht gegeven aan de situatie. Maar Tom Fassaert heeft een voorliefde voor België. Zowel voor Vlaanderen als Wallonië. De onderwerpen liggen er voor hem op straat. “Je zoekt voor documentaires altijd naar iets dat je verwondert. Ik vind het moeilijk om me nog te verwonderen over dingen die in Nederland gebeuren. Misschien is het exotisme, maar in België vind ik alles zo anders.”
Fassaert was niet meteen overtuigd of een film over Doel een haalbare kaart was. Juist omdat het in België zo’n beladen thema is. Het stak hem tegen dat hij er steeds busladingen ramptoeristen tegenkwam. “Ik ben de archieven ingedoken om te kijken wat er allemaal al gemaakt was over Doel. Het viel me op dat steeds dezelfde mensen geïnterviewd werden, die steeds hetzelfde verhaal vertelden. Ik wilde een keer andere mensen aan het woord laten.”
‘Ben je mij vergeten, Tom?’
“Gaandeweg ben ik verliefd geworden op Doel. Het zijn vooral de mensen die dat oproepen. Ik voel me meteen thuis daar. Ik merk op dat Vlamingen, Doelenaars, heel direct uiten wat ze voelen. Emillienne in het bijzonder. Met haar heb ik een bijzondere band opgebouwd. Als ze mij twee maanden niet zag dan belde ze mij op en vroeg ‘Ben je mij vergeten, Tom?’ ‘Natuurlijk niet, ik kom volgende week.’ En dan kwam ik aan met een bosje bloemen. Ze is een soort nieuwe oma geworden.”
“Ze is een soort nieuwe oma geworden.”
De keukentafel van Emilienne is het centrum van het dorp. Onder het genot van een pintje of een ‘dreupel’ komen buurvrouwen en andere dorpsgenoten bij haar aan tafel om te kletsen en de laatste roddels uit te wisselen. Emilienne is Doelenaar in hart en nieren. Doel is haar geboortegrond. En die van haar ouders. Ook haar echtgenoot zaliger ligt er begraven, naast de kerk. “Emilienne is een filmisch figuur. Ze houdt geen blad voor de mond. Onbewust speelt ze een sociale rol. Ze houdt met de keukentafelgesprekken het dorp nog een beetje bij elkaar.”
Nucleaire oorlogen
“En die rol deelt ze met pastoor Verstraete.” Op zijn unieke, zwartgallige manier probeert meneer pastoor in zijn preken de overgebleven Doelense kerkgangers ‘een riem onder het hart’ te steken. Detail: de pastoor heeft kanker. “Ik wist meteen dat deze man een personage in mijn film zou worden. Hij is een moeilijke man. Ik had niet vermoed dat zijn verhaal zo zou samenvallen met de thematieken die spelen in het dorp. Dat ontstond geleidelijk. Ik wist welke onderwerpen gevoelig lagen. Achteraf zie ik dat de pastoor’s eigen vergankelijkheid symbool staat voor de vergankelijkheid van het dorpje Doel. In zijn preken probeert hij vast te houden aan de gemeenschap en tegelijkertijd schrikt hij iedereen af door het steeds maar over de dood en nucleaire oorlogen te hebben. Het heeft me heel veel tijd en moeite gekost om dichter bij hem te komen. Iedere dag om zeven uur leidde hij een ochtendgebed in de sacristie voor één dorpsgenoot. Daar ben ik regelmatig naar toe gegaan. Langzaamaan won ik zo zijn vertrouwen.”
“Iedere dag om zeven uur leidde hij een ochtendgebed in de sacristie voor één dorpsgenoot.”
Zwart-wit
Gelukkig kostte niet alles zoveel moeite. Fassaert wist bijvoorbeeld vanaf het begin dat hij niet in kleur zou gaan filmen. Het voelde meteen goed. “Het klinkt nogal tegenstrijdig, maar met zwart-wit film wordt het beeld voor mij realistischer dan in kleur. Ik denk dat het goed past, omdat ik de documentaire een tijdloos karakter wil meegeven. Het verhaal wordt onttrokken aan de actualiteit. Ongeacht de seizoenen gaat het door. Zwart-wit geeft de film een soort van extra kader: het is nog meer ontdaan van details die er niet toe doen. Alles wat ik film, is op het moment dat ik het film alweer voorbij. Zeker in Doel. Heel veel dingen die ik heb geregistreerd, zijn in de maanden daarna verdwenen. Winkels, huizen, straten, mensen…
Bekijk hier ‘Doel leeft’, Tom Fassaert (2006)
© Muriel Van Peteghem, 2009
N.B. Mijn overgrootouders zijn geboren in Doel en werden begraven op dezelfde begraafplaats als de man van Emilienne. Hun graven zijn al lang geruimd.
0 comments